Prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa na rynku oraz realizacja jego celów biznesowych wymaga dostępu do środków finansowych. Bardzo często brak płynności finansowej może przyczynić się do opóźnień w spłacaniu zobowiązań i długów, a w skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do upadłości przedsiębiorstwa. Wśród wielu dostępnych źródeł finansowania biznesu, jedną z form jest finansowanie zewnętrzne w postaci kredytów krótko lub długoterminowych. Możliwe są również inne szczególne formy finansowania takie jak leasing czy faktoring. Alternatywnym sposobem pozyskiwania kapitału na nowe inwestycje i rozwój firmy może być również emisja papierów dłużnych np. w postaci obligacji korporacyjnych. Każda z przytoczonych powyżej form finansowania wymaga jednak wykonania szczegółowej oceny ryzyka takiej transakcji. Ocenę taką można kompleksowo wykonać np. z wykorzystaniem modeli ratingowych. W tym artykule postaram się przybliżyć proces oceny ryzyka transakcji metodą ratingową.
Co wchodzi w skład oceny ratingowej transakcji?
Ocena ratingowa transakcji kredytowych jest bardzo ważnym elementem oceny ryzyka i wraz z oceną ratingową podmiotu (omawianą w artykule „Ocena ratingowa podmiotu”) stanowi podstawowy mechanizm zarządzania ryzykiem kredytowym/operacyjnym w instytucjach bankowych, agencjach ratingowych oraz firmach oferujących produkty leasingowe lub faktoringowe.
Omówienie kwestii nadania ratingu transakcji przedstawię na przykładzie procesu oceny emisji obligacji korporacyjnych. Warto nadmienić, że elementy procesu wykorzystywane w ocenie emisji obligacji korporacyjnych występują również w ocenie innych rodzajów transakcji kredytowych (tj. wniosków dotyczących produktów kredytowych, leasingowych czy też faktoringowych) – tym samym są to uniwersalne składowe kalkulacji ryzyka kredytowego.
Rating emisji nadawany jest w celu określenia jakości emitowanych instrumentów dłużnych oraz kalkulacji spodziewanego ryzyka kredytowego transakcji w horyzoncie od emisji obligacji do daty zapadalności. Instytucje zajmujące się nadawanie ratingów transakcji (tj. agencje ratingowe, banki) posiadają bardzo często własne systemy oceniania ryzyka transakcji. Pomimo takiego indywidualnego podejścia stosowane mechanizmy są w gruncie rzeczy bardzo podobne i wykorzystują kilkunastostopniową skalę określającą poziom zdolności emitenta do wywiązywania się z podjętych zobowiązań finansowych. Ocena transakcji bardzo często wykonywana jest w dwóch wariantach, a mianowicie jako:
- Ocena transakcji niezabezpieczonej – gdzie pod uwagę bierze się głównie ocenę przewidywanej zdolności podmiotu do generowania nadwyżki środków pieniężnych oraz potencjalną wrażliwość przedsiębiorstwa na zmiany czynników operacyjnych i finansowych,
- Ocena transakcji zabezpieczonej – w której istotny jest rodzaj emisji i stopień jej zabezpieczenia oraz podjęta zostaje analiza wartości oczekiwanej stopy odzysku z zabezpieczeń (ang. Recovery Ratio) i ocena poziomu oczekiwanych strat (ang. Loss Given Default) w sytuacji niewykonania zobowiązań przez emitenta.
Bardzo często rating transakcji określany jest z wykorzystaniem identycznych klas ratingowych stosowanych podczas oceny ratingowej podmiotu. Rating transakcji kalkulowany jest najczęściej w okresach rocznych, bazując na prognozach finansowych z całego okresu funkcjonowania instrumentu finansowego będącego przedmiotem emisji. W przypadku emisji dłuższych niż jeden rok, ostateczny rating emisji jest najczęściej najniższym z ratingów kalkulowanych w całym ocenianym okresie.
Ocena transakcji niezabezpieczonej
Poniższy rysunek prezentuje najważniejsze elementy oceny transakcji niezabezpieczonej, które omówię pokrótce w dalszej części artykułu.
Przeprowadzana analiza wskaźnikowa transakcji niezabezpieczonej ma na celu wykonanie analizy zdolności podmiotu do generowania nadwyżki środków pieniężnych wymaganych do regulowania spłat zgodnie z ustalonym harmonogramem. Analiza wykonywana jest na podstawie prognoz finansowych przedsiębiorstwa obejmujących Rachunek zysków i start (RZiS), Bilans i Rachunek przepływów pieniężnych (RPP) za czas do daty zapadalności emisji. Wśród kalkulowanych wskaźników finansowych są wskaźniki stopnia obciążenia długiem oprocentowanym, wskaźniki zdolności obsługi długu oraz np. wskaźniki skorygowanej płynności i marży operacyjnej.
W kolejnym kroku procesu oceny dokonuje się oceny potencjalnej wrażliwość przedsiębiorstwa na zmiany czynników operacyjnych i finansowych realizowanej najczęściej w formie analizy wrażliwości. Analiza taka pozwala na ew. korektę przyjętych założeń w prognozach finansowych na poziomie operacyjnym, finansowym i połączonym. Proces analizy wrażliwości wykorzystuje zazwyczaj predefiniowane matryce wrażliwości operacyjnej określającej maksymalne dopuszczalne obniżenia sprzedaży i EBITDA przedsiębiorstwa oraz wrażliwości finansowej określającej maksymalne dopuszczalne wzrosty stóp procentowych, oraz wzrostu/spadku kursów wymiany walut. Wynikiem analizy wrażliwości jest ocena spodziewanego połączonego poziom ryzyka (operacyjnego i finansowego). Finalnie rating transakcji niezabezpieczonej korygowany jest ew. stanem wrażliwości lub dodatkowymi czynnikami zidentyfikowanym przez analityka dokonującego akceptacji oceny systemowej.
Ocena transakcji zabezpieczonej
Ocena ratingowa transakcji zabezpieczonej wykonywana jest w sytuacji, gdy transakcja (emisja) przewiduje udzielenie zabezpieczenie przez emitenta lub stronę trzecią. Wynikiem takiej oceny jest wówczas nadany rating transakcji zabezpieczonej uwzględniający rodzaj emisji oraz stopień jej zabezpieczenia. Ocena stopnia zabezpieczenia transakcji kalkulowana jest poprzez analizę wartości spodziewanej stopy odzysku z zabezpieczeń (RR) i poziom oczekiwanych strat (LGD) w sytuacji niewykonania zobowiązań przez emitenta.
W procesie oceny transakcji zabezpieczonej dokonuje się ewidencji przedmiotów zabezpieczenia, ich automatycznej wyceny (jeżeli system wyposażony jest w matryce wycen automatycznych oraz matryce współczynników redukujących wartość proponowanych zabezpieczeń) oraz ew. korekt manualnych celem wyznaczenia realnej wartości zabezpieczenia.
W dalszej kolejności wykonuje się kalkulację wskaźników odzysku w oparciu o oczekiwane wpływy z realizacji zabezpieczenia i porównuje je do sumy zadłużenia w całym okresie emisji. W procesie wyznaczania ratingu emisji zabezpieczonej uwzględnia się również ograniczenie ratingu rodzajem emisji, ponieważ stopień jej zabezpieczenia może wpływać na skuteczności dochodzenia wierzytelności.
Finalnie rating transakcji zabezpieczonej korygowany jest dodatkowymi czynnikami zidentyfikowanym przez analityka dokonującego akceptacji oceny systemowej. Wraz z wyznaczeniem finalnego ratingu transakcji dokonuje się nadania perspektyw ratingu (np. pozytywna, stabilna, negatywna), wskazując w ten sposób spodziewany i najbardziej prawdopodobny kierunek zmian ratingu oczekiwany w okresie najbliższych 12 miesięcy.
Podsumowanie
W VSoft od ponad 25 lat zapewniamy naszym klientom wsparcie w obszarze kompleksowej oceny ratingowej transakcji. Nasze autorskie rozwiązanie VSoft Rating wspiera kompletny proces oceny ratingowej podmiotów oraz powiązanych z nimi transakcji (np. kredytowych, leasingowych, faktoringowych, emisji papierów dłużnych). Rozwiązanie możliwe jest do wdrożenia w wariancie obsługi procesów manualnych nadzorowanych przez analityków ryzyka, jak również w pełni automatyzujących określone kroki procesu oceny (tj. analiza finansowa i wskaźnikowa, analiza wrażliwości, wycena wartości zabezpieczeń, ocena wskaźników odzysku, nadanie ratingu). Podejście takie pozwala na zastosowanie rozwiązania VSoft Rating, począwszy od średniej wielkości firm a kończąc na największych instytucjach bankowych w Polsce. Platforma VSoft Rating zapewnia naszym klientom centralne miejsce ocen ryzyka, dając jednocześnie możliwości swobodnego jej rozwoju w zakresie tworzenia nowych dedykowanych modeli ocen ratingowych.
W VSoft od ponad 15 lat, obecnie pełni rolę architekta rozwiązań biznesowych kreując rozwiązania o obszarach sprzedaży produktów kredytowych oraz oceny ryzyka kredytowego. Wcześniej programista, lider oraz kierownik działu oprogramowania odpowiedzialny za realizację i rozwój rozwiązań do klientów z sektora finansowego. W pracy łączy wiedzę techniczną z wiedzą biznesową stawiając na proste rozwiązania dostosowane do zmieniających się potrzeb biznesowych.
